Yapay Zeka (AI) Nedir?

Yapay zeka, akıllı makineler ve akıllı bilgisayar programları yapmak üzerine geliştirilen bir teknolojidir. İngilizce artificial intelligence kavramının kısaltma adı olan AI bilişim sektöründe oldukça kullanılır. AI temelde, insanın düşünme yöntemlerini analiz ederek yapay yönergeler geliştirme amacı gütmektedir.

Yapay zeka, insana özgü olan düşünme, algılama, öğrenme, sayısal fikir yürütme, çıkarım yapma, sorun çözme, iletişim kurma, karar verme gibi insani fonksiyonları insansı davranış biçimiyle sergilemesi beklenen yazılımsal ve donanımsal sistemler bütünüdür.

Yapay zekaya bir soru yöneltildiğinde, daha önce tanımlanmış cevaplar arasından en rasyonel olan cevabı seçer ve sunar. Dolayısıyla her soru için, sorunun alakalı cevaplarını süzerek en rasyonel olan cevabı sunar. Yapay zekayı tek bir başlık altında incelemek yanlış olur. Derin Öğrenme (Deep Learning) ve Makine Öğrenimi (Machine Learning) gibi kavramlar yapay zekanın en büyük destekçilerindendir.

Yapay Zekanın Tarihçesi

Yapay zeka kavramı, en az modern bilgisayar kadar eskidir. Fikir, “Makineler gerçekten insansı düşünceler sergileyebilir mi?” problematiğini ortaya atan Alan Mathison Turing 1943’te II. Dünya Savaşı sırasında Kripto analizi için üretilmiş olup, elektromekanik cihazlar sayesinde de yapay zeka kavramı doğmuştur.

Alan Turing, Nazilerin haberleşmek amacıyla yapmış olduğu Enigma makinesinin şifre algoritmasını çözmeye çalışan ünlü matematikçilerden biriydi. İngiltere, Bletchley Park'ta şifreyi çözmek için çalışmalar başlatıldı. Turing'in prensiplerini oluşturduğu prototip bilgisayarlar olan Heath Robinson, Bombe Bilgisayarı ve Colossus Bilgisayarları, Boole cebirine dayanan veri işleme mantığı ile Makine Zekası kavramının oluşmasına sebep olmuştur.

Modern bilgisayarların atası sayılabilecek olan bu makinelerin programlama mantıkları aslında insan zekâsı baz alınarak yapılmıştı. Ancak sonraları, modern bilgisayarlar daha çok gündelik hayatın sorunlarını çözmeye yönelik yaygınlaştılar. 1970'li yıllarda büyük bilgisayar üreticileri olan Microsoft, Apple, Xerox, IBM gibi şirketler kişisel bilgisayar (PC - Personal Computer) modeli ile bilgisayarı popüler hale getirip yaygınlaştırdılar. Yapay zeka çalışmaları ise daha dar bir araştırma çevresi tarafından devam ettirildi.

Yapay zeka çalışmalarına teşvik olması amacı ile Turing'in adıyla anılan Turing Testi, ABD'de Loebner ödülleri adı altında makine zekasına sahip yazılımların üzerinde uygulanarak başarılı olan yazılımlara ödüller dağıtılmaktadır. Turing Testi kısaca: birbirini tanımayan insanlardan oluşan bir denek grubu vardır. Bu denek grubu hem birbirleriyle hem de bir yapay zeka diyalog sistemiyle bir süre sohbet eder. Birbirlerini yüz yüze görmeden yazışma yolu ile yapılan bu sohbetin sonunda, deneklerin konuştuğu kişinin makine ya da insan olduğunu saptamaları istenmektedir. Yapılan testlerin bir kısmında makine zekası insan zannedilirken gerçek insanlar makine zannedilmiştir.

Dar (Narrow) Yapay Zeka

Bilişim teknolojilerinin önemli bir parçası haline gelen dar(narrow) yapay zeka, paralel işleme, bilgisayar grafikleri, algoritmalar, karmaşıklık teorisi, ağ oluşturma gibi kavramları ele almaktadır. Bunların yanı sıra, akıllı makineler ve akıllı yazılımlar oluşturmak için kullanılan yapay zekanın bir alanıdır. Temelinde Bilginin Beyanı ve Muhakemesi (Knowledge Representation and Reasoning), Algılama (Perception), Problem Çözme (Problem Solving), Öğrenme (Learning), Planlama (Planning), Etki (Action) yatar. Dar yapay zeka, Bilgi Mühendisliği (Knowledge Engineering), Derin Öğrenme (Deep Learning), Makine Algısı (Machine Perception), Robotik Süreç Otomasyonu (RPA), gibi alanlarda kullanılır.

Geniş(broad) Yapay Zeka

Her sektörün önemli bir parçası haline gelen geniş (broad) yapay zeka, dar yapay zekayı kapsamakla birlikte, daha çok bilgisayar sistemleri ve karışık algoritmalar gibi siber-fiziksel (cyber-physichal) sistemler oluşturmak için kullanılır. Dar yapay zekanın temeline ek olarak Genel Zeka (General Intelligence) kavramını da içinde barındırır. Geniş yapay zekanın kullanıldığı alanlar ise, Bilgisayar & Yazılım Mühendisliği (Computer & Software Engineering), Ontoloji Mühendisliği (Ontological Engineering), Makine Öğrenmesi (Machine Learning), NLP(Nörolinguistik Programlama), Sibernetik(Cybernetic), RPA (Robotik Süreç Otomasyonu), İnternet şeklindedir. Tüm temel yapay zeka araçlarını ve yaklaşımlarını entegre edebilen geniş yapay zeka, tüm bilim ve teknolojilerden ilgili kavramları, teorileri, fikirleri ve yöntemleri içerir.

Yapay Zekanın En Çok Kullanıldığı Alanlar

Makine Öğrenmesi (Machine Learning): Analitik model oluşturmayı otomatize hale getiren bir veri analiz yöntemidir. Verilerden öğrenen ve çok az insan müdahalesiyle karar veren sistem fikirlerine dayanan yapay zeka dalıdır.

Derin Öğrenme (Deep Learning): Derin öğrenme, yapay sinir ağlarına dayanan daha geniş bir makine öğrenmesi ailesinin bir parçasıdır. Bu öğrenme üç kategoriye ayrılabilir: gözetimli, yarı gözetimli veya gözetimsiz.

Nörolinguistik Programlama (NLP): Bilgisayarlar ve insan dilleri arasındaki etkileşimlerle ilgilenen bir dilbilim, bilgisayar bilimi, bilgi mühendisliği ve yapay zeka alt alanıdır. Özellikle büyük miktarda doğal dil verisini işlemek ve analiz etmek ile doğrudan ilgilidir.

Uzman Sistemler (Expert Systems): Yapay zekada uzman sistem, bir insan uzmanın karar verme yeteneğini taklit eden bir bilgisayar sistemidir. Uzman sistemler, geleneksel prosedürel koddan ziyade, esasen kurallar olarak temsil edilen bilgi organları aracılığıyla muhakeme yaparak, karmaşık sorunları çözmek için tasarlanmıştır.